Khủng Hoảng Gạo Ở Nhật Bản: Việt Nam Học Được Gì?

Trong tháng 3/2025, giá gạo tại Tokyo, Nhật Bản đã tăng vọt lên khoảng 90% so với cùng kỳ năm trước. Đây là sự tăng giá đột biến khiến không chỉ người tiêu dùng mà cả các nhà hoạch định chính sách tại Nhật Bản phải lo ngại về an ninh lương thực và ổn định kinh tế.

Mức giá gạo cao kỷ lục này đã tác động sâu rộng đến chỉ số giá tiêu dùng (CPI) và lạm phát ở Nhật Bản, đồng thời tạo ra một chuỗi vấn đề liên quan đến ổn định kinh tế trong nước. Vậy, bài học nào Việt Nam có thể rút ra từ tình trạng khủng hoảng gạo này? Bài viết sẽ phân tích nguyên nhân, tác động và các bài học cần thiết để Việt Nam chuẩn bị tốt hơn cho thị trường lương thực trong tương lai.

Nguyên Nhân Tăng Giá Gạo Tại Nhật Bản

Giá gạo tại Tokyo tăng vọt chủ yếu do bốn nguyên nhân chính:

1. Biến Đổi Khí Hậu Và Vụ Thu Hoạch Kém:

Nhật Bản đã trải qua mùa hè năm 2023 với nhiệt độ cao kỷ lục, khiến năng suất lúa giảm mạnh ở các khu vực trồng lúa chủ yếu như Niigata và Akita. Cụ thể, chỉ có 5% sản lượng gạo giống Koshihikari đạt chất lượng loại một trong năm 2023, giảm mạnh so với mức 80% của năm trước. Sự thay đổi này không chỉ làm giảm sản lượng mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng gạo. Chính phủ Nhật Bản đã phải dự trữ gạo và khuyến khích nông dân chuyển sang trồng các giống lúa chịu nhiệt.

2. Gia Tăng Nhu Cầu Tiêu Thụ Từ Du Lịch:

Sự hồi phục mạnh mẽ của ngành du lịch Nhật Bản sau đại dịch COVID-19 đã thúc đẩy nhu cầu tiêu thụ gạo tại các nhà hàng và cơ sở ăn uống. Nhật Bản đón tiếp lượng lớn du khách quốc tế, kéo theo nhu cầu tiêu thụ gạo tăng cao.

3. Đầu Cơ Và Tích Trữ Trong Chuỗi Cung Ứng:

Hoạt động đầu cơ trong chuỗi cung ứng đã làm tăng giá gạo, dù sản lượng không giảm quá nhiều. Các nhà phân phối và nhà bán lẻ giữ lại hàng hóa để chờ giá tăng cao hơn, gây ra tình trạng khan hiếm giả tạo.

4. Chính Sách Thu Hẹp Diện Tích Canh Tác:

Chính phủ Nhật Bản đã thu hẹp diện tích đất canh tác lúa để tăng giá trị thị trường, nhưng điều này đã làm giảm nguồn cung gạo, đặc biệt trong bối cảnh nhu cầu tiêu thụ trong nước và quốc tế tăng cao.

Tác Động Đến CPI Và Lạm Phát Ở Nhật Bản

Sự tăng giá gạo mạnh mẽ đã góp phần đáng kể vào mức tăng CPI cốt lõi tại Tokyo, đạt 2,4% trong tháng 3/2025. Mức tăng này đã vượt qua dự báo thị trường, đặt ra thách thức cho Ngân hàng Trung ương Nhật Bản (BOJ) trong việc duy trì chính sách tiền tệ phù hợp để kiểm soát lạm phát. Giá gạo tăng 92,4% trong tháng 3 là mức tăng lớn nhất kể từ năm 1976, cho thấy sự tác động nghiêm trọng đối với chi phí sinh hoạt của các hộ gia đình tại Nhật Bản.

Đặc biệt, giá gạo đã làm gia tăng chi phí sinh hoạt, đồng thời cũng kéo theo mức tăng trong chi phí dịch vụ, từ đó gây áp lực lên ngân hàng trung ương trong việc duy trì mức lãi suất hợp lý để kiểm soát lạm phát.

Bài Học Cho Việt Nam: Cần Chủ Động Đối Phó Với Biến Đổi Khí Hậu và Quản Lý An Ninh Lương Thực

Khủng hoảng giá gạo tại Nhật Bản là một lời cảnh tỉnh không chỉ cho các nền kinh tế phát triển mà còn cho các quốc gia sản xuất gạo lớn như Việt Nam. Bài học từ Nhật Bản có thể giúp Việt Nam nâng cao khả năng quản lý rủi ro, bảo vệ thị trường lương thực và ổn định nền kinh tế.

1. Tăng Cường Dự Báo Và Quản Lý Rủi Ro Khí Hậu:

Biến đổi khí hậu đang gây ra những tác động ngày càng mạnh mẽ đến ngành nông nghiệp, đặc biệt là trồng lúa. Việt Nam, với Đồng bằng sông Cửu Long là khu vực trồng lúa chủ yếu, cần phải chú trọng hơn vào việc phát triển giống lúa chịu hạn, chịu mặn và cải tiến kỹ thuật canh tác. Đồng thời, cần đầu tư vào hệ thống dự báo thời tiết chính xác để giúp nông dân chủ động ứng phó với các biến đổi khí hậu bất thường.

2. Xây Dựng Và Quản Lý Hiệu Quả Kho Dự Trữ Lương Thực:

Nhật Bản đã cho thấy sự thiếu hụt gạo không chỉ đến từ sản xuất mà còn từ việc thiếu kho dự trữ lương thực quốc gia. Để tránh tình trạng tương tự, Việt Nam cần xây dựng và duy trì hệ thống kho dự trữ lương thực quốc gia, đảm bảo đủ nguồn cung trong những tình huống khẩn cấp. Hệ thống này phải linh hoạt và có khả năng điều chỉnh kịp thời để ổn định giá cả và đáp ứng nhu cầu trong nước.

3. Kiểm Soát Đầu Cơ Và Thao Túng Giá Cả:

Việc đầu cơ trong chuỗi cung ứng là một nguyên nhân chính dẫn đến tăng giá gạo tại Nhật Bản. Việt Nam cần tăng cường giám sát và kiểm tra các hoạt động kinh doanh gạo để ngăn chặn tình trạng đầu cơ, thao túng giá. Các cơ quan chức năng cần đảm bảo rằng thị trường gạo luôn hoạt động minh bạch và công bằng.

4. Đa Dạng Hóa Thị Trường Xuất Khẩu và Phát Triển Sản Phẩm Chế Biến Từ Gạo:

Việt Nam là một trong những quốc gia xuất khẩu gạo lớn nhất thế giới nhưng vẫn phụ thuộc chủ yếu vào gạo thô. Để giảm thiểu rủi ro từ biến động giá gạo toàn cầu, Việt Nam cần đẩy mạnh xuất khẩu các sản phẩm chế biến từ gạo, chẳng hạn như bún, phở, bánh gạo. Điều này không chỉ giúp gia tăng giá trị xuất khẩu mà còn giúp giảm sự phụ thuộc vào giá gạo thô.

5. Nâng Cao Năng Lực Sản Xuất và Chất Lượng Gạo:

Để duy trì sự ổn định và phát triển bền vững cho ngành lúa gạo, Việt Nam cần tiếp tục cải tiến quy trình canh tác và áp dụng công nghệ tiên tiến trong sản xuất. Các công nghệ như phân bón thông minh, tưới tiêu tiết kiệm nước, và các biện pháp bảo vệ môi trường sẽ giúp tăng năng suất và chất lượng gạo, đồng thời giảm thiểu tác động của biến đổi khí hậu.

Kết Luận

Khủng hoảng giá gạo tại Nhật Bản không chỉ là một vấn đề riêng của quốc gia này mà còn là một bài học quan trọng cho Việt Nam. Để bảo vệ an ninh lương thực và duy trì sự ổn định kinh tế, Việt Nam cần chủ động ứng phó với biến đổi khí hậu, xây dựng hệ thống kho dự trữ hiệu quả, kiểm soát hoạt động đầu cơ và phát triển các sản phẩm chế biến từ gạo.

Việc nâng cao năng lực sản xuất và chất lượng gạo cũng sẽ là yếu tố then chốt giúp Việt Nam giữ vững vị thế trên thị trường quốc tế, đồng thời đảm bảo an ninh lương thực trong nước.

Xem thêm: